Η άνοδος μιας διαφορετικής αυτοκράτειρας από τον Πάολο Τσεζαρέτι
Γράφει η Χρυσούλα Βακιρτζή
Είναι άγνωστο το όνομα του καλλιτέχνη που την απεικόνισε στο ψηφιδωτό της βασιλικής του Αγίου Βιταλίου, παρόλο που πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της πρώτης χριστιανικής χιλιετίας. Εκατοντάδες χιλιάδες άτομα κάθε χρόνο ψιθυρίζουν το όνομα εκείνης, της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, μαγεμένοι απ’ τη μεγαλοπρέπεια και τη θηλυκή δύναμη αυτής της εικόνας, που παραμένει σπάνια μέχρι σήμερα στην παγκόσμια τέχνη.
Η μορφή της αποπνέει εξουσία αλλά και σύγχρονη γοητεία, αιχμαλωτίζει το βλέμμα και τη μνήμη. Όμως παρά τα σημαντικά αυτά στοιχεία –ακόμη για πολλούς απ’ τους θαυμαστές της- είναι δύσκολο να συνδέσει κανείς το πρόσωπό της με κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Πολύ δε περισσότερο, μπορεί να την τοποθετήσει με σχετική ακρίβεια στον μεγάλο καμβά του χώρου και του χρόνου.
Δεν μοιάζει καθόλου με τις άλλες φημισμένες γυναίκες τη κλασικής και της ιουδαϊκο-χριστιανικής αρχαιότητας. Γιατί, εκείνες, έγραψαν τους πιο παθιασμένους στίχους (Σαπφώ), πολέμησαν τον εχθρό είτε κόβοντας τα μαλλιά του Σαμψών (Δαλιδά) είτε αποκεφαλίζοντας τον Ολοφέρνη (Ιουδήθ), τερμάτισαν τη ζωή τους με το ίδιο τους το χέρι –αφού πρώτα γεύτηκαν την εξουσία και τον έρωτα (Κλεοπάτρα), ή προτίμησαν απ’ τη ζωή τους την αγνότητα (Λουκρητία) και την πίστη (Περπέτουα).
Με τις πιο πάνω σκέψεις, αρχίζουμε από το σημερινό μας σημείωμα την παρουσίαση ενός αξιόλογου βιβλίου, που αποτελεί υπόδειγμα ιστορικής βιογραφίας. Αναφερόμαστε στο βιβλίο του Ιταλού καθηγητή Βυζαντινής Ιστορίας Πάολο Τσεζαρέτι, με τίτλο «Θεοδώρα. Η άνοδος μιας αυτοκράτειρας» (εκδόσεις Ωκεανίδα, 6η χιλιάδα, σελ. 568). Η προσεγμένη μετάφραση, ανήκει στον Λεωνίδα Καρατζά.
Τι έκανε η περίφημη, η διαβόητη αυτή αυτοκράτειρα; Υπήρξε όντως η πόρνη ή μήπως τη σκοτεινή φήμη που αναδεικνύει τη δόξα της, τη χρωστάμε στον λίβελο του ιστορικού της εποχής της, δηλαδή του Προκόπιου; Πώς η ακατανίκητη γυναικεία γοητεία της μεταμορφώθηκε σε δύναμη εξουσίας; Ποια ήταν η γυναίκα εκείνη που τόλμησε να πει ότι «Η εξουσία είναι ένα υπέροχο σάβανο», όταν ο Μέγας Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να δραπετεύσει νύχτα από το Μέγα Παλάτιον, για να γλιτώσει από τους στασιαστές του «Νίκα»; Με ποιον τρόπο επηρέασε τις θεολογικές διαμάχες του καιρού της; Θεοδώρα, εν έτη 500-548 μ.Χ.
Η Θεοδώρα ξεκίνησε ως κωμική ηθοποιός διασκεδάζοντας τα πλήθη στον ιππόδρομο και συνέχισε ως πόρνη πολυτελείας, εκμεταλλευόμενη την ομορφιά της. Ανέβηκε στα υψηλά στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας, όταν έγινε ερωμένη του αξιωματούχου Εκηβόλου, κυβερνήτη της Πενταπόλεως στην Αφρικής. Μαζί του απέκτησε το μοναδικό παιδί της, προτού χωρίσουν και η Θεοδώρα επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη.
Ζώντας μια μάλλον φτωχική ζωή, θα γνωρίσει τον κατά δεκαπέντε χρόνια μεγαλύτερό της Ιουστινιανό, συγκλητικό και ανιψιό του αυτοκράτορα Ιουστίνου, ο οποίος θαμπωμένος από την ομορφιά της θα την παντρευτεί το 523, παρά τις αντιδράσεις της κοινωνικής του τάξης και της θείας του Ευφημίας. Τέσσερα χρόνια αργότερα, συναντάμε τον Ιουστινιανό στο ύπατο αξίωμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Από την πρώτη στιγμή, η νεαρή αυτοκράτειρα Θεοδώρα δεν συμβιβάζεται με τα συζυγικά της καθήκοντα, αλλά διεκδικεί μερίδιο στην άσκηση εξουσίας.
Γυναίκα με ισχυρή θέληση και ηγετικές ικανότητες, «υπερίσχυε σε ευφυΐα από οποιοδήποτε άνδρα στην Αυλή», σύμφωνα μ τον αυλικό Ιωάννη Λυδό. Παίζει καθοριστικό ρόλο στη «Στάση του Νίκα», όταν θα πείσει τον άβουλο Ιουστινιανό να χρησιμοποιήσει τον στρατό για την καταστολή της λαϊκής εξέγερσης.
Μελετητές τη θεωρούν πρώιμη φεμινίστρια. Με σειρά μέτρων, αναβαθμίζει τη θέση της γυναίκας στην αυτοκρατορία. Αλλάζει το νόμο που απαγορεύει τον γάμο ευγενών με γυναίκες κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, όπως και η ίδια. Υπέρμαχος των αμβλώσεων, φροντίζει να μην τιμωρούνται όσοι διαπράττουν μοιχεία, απαγορεύει την αναγκαστική πορνεία, δίνει περισσότερα δικαιώματα στις γυναίκες σε περίπτωση διαζυγίου, επιτρέπει να έχουν περιουσιακά δικαιώματα, ενώ ενεργοποιεί τη θανατική ποινή για τους βιαστές.
Κατά τη διαμονή της στην Αφρική, ενώ συζεί με τον Εκηβόλο, μυείται στον Μονοφυσιτισμό (αίρεση χριστιανική, που αναγνωρίζει μόνο τη θεία φύση του Χριστού), τον οποίο έμεινε πιστή σε όλη τη ζωή της και προστάτευσε πολλούς λειτουργούς του από διωγμούς.
Πεθαίνει 28 Ιουνίου, σε ηλικία 48 ετών, από καρκίνο του μαστού, κι αναπαύεται στο Ναό των Αγίων Αποστόλων. Το μονόγραμμά της είναι χαραγμένο στα κιονόκρανα της Αγίας Σοφίας –Ναός της Σοφίας του Θεού, με το χτίσιμό και περάτωση του οποίου, ο Ιουστινιανός θέλησε να αναμετρηθεί ή και να ξεπεράσει τον βιβλικό Ναό του βασιλιά Σολομώντα
Περιστατικά της ζωής της, με τις ανατροπές τους, αποκαλύπτουν ένα υπόβαθρο παιδείας, που κατάφερε να σταχυολογήσει για τον εαυτό της: μια κουλτούρα δική της, που σφράγισε το πνεύμα της. Αυτή η διαφορετική και υπερήφανη παιδεία, σφυρηλάτησε την ανεπανάληπτη και πολύτιμη ταυτότητα της, η οποία επέτρεψε σε λιγότερο από δέκα χρόνια (518-527), να διαγράψει μια αξιοθαύμαστη, αμφιλεγόμενη καριέρα –οδηγώντας την στο σημείο να ιδιοποιηθεί τη λάμψη του αυτοκρατορικού θρόνου της Δεύτερης Ρώμης.
Ο Πάολο Τσεζαρέτι μας δίνει την πληρέστερη βιογραφία της Θεοδώρας. Το πορτρέτο μιας γυναίκας, της οποίας όχι μόνο οι σκέψεις, αλλά και τα συναισθήματά της επηρέασαν με τον τρόπο τους τη μεγάλη σκηνή της Ευρωπαϊκής Ιστορίας.
Γράφει η Χρυσούλα Βακιρτζή
Είναι άγνωστο το όνομα του καλλιτέχνη που την απεικόνισε στο ψηφιδωτό της βασιλικής του Αγίου Βιταλίου, παρόλο που πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της πρώτης χριστιανικής χιλιετίας. Εκατοντάδες χιλιάδες άτομα κάθε χρόνο ψιθυρίζουν το όνομα εκείνης, της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, μαγεμένοι απ’ τη μεγαλοπρέπεια και τη θηλυκή δύναμη αυτής της εικόνας, που παραμένει σπάνια μέχρι σήμερα στην παγκόσμια τέχνη.
Η μορφή της αποπνέει εξουσία αλλά και σύγχρονη γοητεία, αιχμαλωτίζει το βλέμμα και τη μνήμη. Όμως παρά τα σημαντικά αυτά στοιχεία –ακόμη για πολλούς απ’ τους θαυμαστές της- είναι δύσκολο να συνδέσει κανείς το πρόσωπό της με κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Πολύ δε περισσότερο, μπορεί να την τοποθετήσει με σχετική ακρίβεια στον μεγάλο καμβά του χώρου και του χρόνου.
Δεν μοιάζει καθόλου με τις άλλες φημισμένες γυναίκες τη κλασικής και της ιουδαϊκο-χριστιανικής αρχαιότητας. Γιατί, εκείνες, έγραψαν τους πιο παθιασμένους στίχους (Σαπφώ), πολέμησαν τον εχθρό είτε κόβοντας τα μαλλιά του Σαμψών (Δαλιδά) είτε αποκεφαλίζοντας τον Ολοφέρνη (Ιουδήθ), τερμάτισαν τη ζωή τους με το ίδιο τους το χέρι –αφού πρώτα γεύτηκαν την εξουσία και τον έρωτα (Κλεοπάτρα), ή προτίμησαν απ’ τη ζωή τους την αγνότητα (Λουκρητία) και την πίστη (Περπέτουα).
Με τις πιο πάνω σκέψεις, αρχίζουμε από το σημερινό μας σημείωμα την παρουσίαση ενός αξιόλογου βιβλίου, που αποτελεί υπόδειγμα ιστορικής βιογραφίας. Αναφερόμαστε στο βιβλίο του Ιταλού καθηγητή Βυζαντινής Ιστορίας Πάολο Τσεζαρέτι, με τίτλο «Θεοδώρα. Η άνοδος μιας αυτοκράτειρας» (εκδόσεις Ωκεανίδα, 6η χιλιάδα, σελ. 568). Η προσεγμένη μετάφραση, ανήκει στον Λεωνίδα Καρατζά.
Τι έκανε η περίφημη, η διαβόητη αυτή αυτοκράτειρα; Υπήρξε όντως η πόρνη ή μήπως τη σκοτεινή φήμη που αναδεικνύει τη δόξα της, τη χρωστάμε στον λίβελο του ιστορικού της εποχής της, δηλαδή του Προκόπιου; Πώς η ακατανίκητη γυναικεία γοητεία της μεταμορφώθηκε σε δύναμη εξουσίας; Ποια ήταν η γυναίκα εκείνη που τόλμησε να πει ότι «Η εξουσία είναι ένα υπέροχο σάβανο», όταν ο Μέγας Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να δραπετεύσει νύχτα από το Μέγα Παλάτιον, για να γλιτώσει από τους στασιαστές του «Νίκα»; Με ποιον τρόπο επηρέασε τις θεολογικές διαμάχες του καιρού της; Θεοδώρα, εν έτη 500-548 μ.Χ.
Η Θεοδώρα ξεκίνησε ως κωμική ηθοποιός διασκεδάζοντας τα πλήθη στον ιππόδρομο και συνέχισε ως πόρνη πολυτελείας, εκμεταλλευόμενη την ομορφιά της. Ανέβηκε στα υψηλά στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας, όταν έγινε ερωμένη του αξιωματούχου Εκηβόλου, κυβερνήτη της Πενταπόλεως στην Αφρικής. Μαζί του απέκτησε το μοναδικό παιδί της, προτού χωρίσουν και η Θεοδώρα επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη.
Ζώντας μια μάλλον φτωχική ζωή, θα γνωρίσει τον κατά δεκαπέντε χρόνια μεγαλύτερό της Ιουστινιανό, συγκλητικό και ανιψιό του αυτοκράτορα Ιουστίνου, ο οποίος θαμπωμένος από την ομορφιά της θα την παντρευτεί το 523, παρά τις αντιδράσεις της κοινωνικής του τάξης και της θείας του Ευφημίας. Τέσσερα χρόνια αργότερα, συναντάμε τον Ιουστινιανό στο ύπατο αξίωμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Από την πρώτη στιγμή, η νεαρή αυτοκράτειρα Θεοδώρα δεν συμβιβάζεται με τα συζυγικά της καθήκοντα, αλλά διεκδικεί μερίδιο στην άσκηση εξουσίας.
Γυναίκα με ισχυρή θέληση και ηγετικές ικανότητες, «υπερίσχυε σε ευφυΐα από οποιοδήποτε άνδρα στην Αυλή», σύμφωνα μ τον αυλικό Ιωάννη Λυδό. Παίζει καθοριστικό ρόλο στη «Στάση του Νίκα», όταν θα πείσει τον άβουλο Ιουστινιανό να χρησιμοποιήσει τον στρατό για την καταστολή της λαϊκής εξέγερσης.
Μελετητές τη θεωρούν πρώιμη φεμινίστρια. Με σειρά μέτρων, αναβαθμίζει τη θέση της γυναίκας στην αυτοκρατορία. Αλλάζει το νόμο που απαγορεύει τον γάμο ευγενών με γυναίκες κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, όπως και η ίδια. Υπέρμαχος των αμβλώσεων, φροντίζει να μην τιμωρούνται όσοι διαπράττουν μοιχεία, απαγορεύει την αναγκαστική πορνεία, δίνει περισσότερα δικαιώματα στις γυναίκες σε περίπτωση διαζυγίου, επιτρέπει να έχουν περιουσιακά δικαιώματα, ενώ ενεργοποιεί τη θανατική ποινή για τους βιαστές.
Κατά τη διαμονή της στην Αφρική, ενώ συζεί με τον Εκηβόλο, μυείται στον Μονοφυσιτισμό (αίρεση χριστιανική, που αναγνωρίζει μόνο τη θεία φύση του Χριστού), τον οποίο έμεινε πιστή σε όλη τη ζωή της και προστάτευσε πολλούς λειτουργούς του από διωγμούς.
Πεθαίνει 28 Ιουνίου, σε ηλικία 48 ετών, από καρκίνο του μαστού, κι αναπαύεται στο Ναό των Αγίων Αποστόλων. Το μονόγραμμά της είναι χαραγμένο στα κιονόκρανα της Αγίας Σοφίας –Ναός της Σοφίας του Θεού, με το χτίσιμό και περάτωση του οποίου, ο Ιουστινιανός θέλησε να αναμετρηθεί ή και να ξεπεράσει τον βιβλικό Ναό του βασιλιά Σολομώντα
Περιστατικά της ζωής της, με τις ανατροπές τους, αποκαλύπτουν ένα υπόβαθρο παιδείας, που κατάφερε να σταχυολογήσει για τον εαυτό της: μια κουλτούρα δική της, που σφράγισε το πνεύμα της. Αυτή η διαφορετική και υπερήφανη παιδεία, σφυρηλάτησε την ανεπανάληπτη και πολύτιμη ταυτότητα της, η οποία επέτρεψε σε λιγότερο από δέκα χρόνια (518-527), να διαγράψει μια αξιοθαύμαστη, αμφιλεγόμενη καριέρα –οδηγώντας την στο σημείο να ιδιοποιηθεί τη λάμψη του αυτοκρατορικού θρόνου της Δεύτερης Ρώμης.
Ο Πάολο Τσεζαρέτι μας δίνει την πληρέστερη βιογραφία της Θεοδώρας. Το πορτρέτο μιας γυναίκας, της οποίας όχι μόνο οι σκέψεις, αλλά και τα συναισθήματά της επηρέασαν με τον τρόπο τους τη μεγάλη σκηνή της Ευρωπαϊκής Ιστορίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου